Lale Devri 1718-1730

**Kayıt tarihi** : 17/02/09

Osmanlı
tarihinde batılaşma yönünde ilk adımların atıldığı Lale Devri adını
dönemin yaşam biçimini simgeleyen lale çiçeğinden almıştır.

Lale
Devri’ne damgasını vuran kişi Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa
olmuştur.İbrahim Paşa 1718’de sadrazam olur olmaz ağır koşullar altında
imzaladığı Pasarofça antlaşması ile 1714’ten beri Avusturya ve
Venedik’e karşı sürdürülen savaşa son vermişti.Avrupa ülkelerinin
gittikçe güçlenmekte olduğunu ilk fark eden kişilerden olan İbrahim
Paşa barışçı bir ortam yaratmak ve batıyı daha yakından tanımak
istiyordu.Bu amaçla İstanbul;daki batılı ülke elçileriyle yakın
ilişkiler kurdu, bir yandan da Avrupa ülkelerine elçiler göndererek
buralardaki toplumsal ve ekonomik yaşamı tanımaya çalıştı.Bu elçiler
arasında 1720’de Paris’e giden Yirmisekiz Mehmet Çelebi, İbrahim
Paşa’yı en çok etkileyen kişi oldu.Yirmisekiz Çelebinin de dönüşünde
sunduğu bilgiler ve belgeler İbrahim Paşa’da Avrupa tarzı yaşamı
Osmanlı Devleti’nde de egemen kılma isteği uyandırdı.

İlk kez
padişah 3.Ahmed’in de onayıyla geniş bir bayındırlık etkinliğine
girişilerek İstanbul;da batıdaki örneklerine benzer birçok bina ve
bahöe yapıldı.Boğaziçi ve Haliç kıyıları yalılarla, köşklerle,
kasırlarla donatıldı.Saray çevresinden başlayarak birçok yüksek devlet
görevlisi ve halkın varlıklı kesimi buralarda eğlence dolu bir yaşam
sürmeye başladı.Bu o zamana kadar içe kapalı bir yaşamı olan bütün halk
kesimlerinin görmediği bir şeydi. Her vesileyle düzenlenen kitlesel
eğlencelerle bu yaşam biçimi giderek yaygınlaşmaya başladı.Döneme adını
veren lale çiçeğinin en güzelini yetiştirmek için herkes birbirleriyle
yarışır oldu.Bu amaçla başta Hollanda olmak üzere çeşitli avrupa
ğlkelerinden ve İran’dan lale soğanı bile getirildi.Savurganlığa varan
bu harcamalar yüzünden birçok tüketim maddesininde fiyatı aşırı biçimde
yükseldi.Öte yandan Lale Devri’nde bazı önemli yenilik girişimleride
oldu.Bunların arasında en kalıcı olanı matbaadır.Ayrıca dönemin ünlü
şairi Nedim’in başkanlığında oluşturulan bir kurul batı ve doğu
dillerinden çeviriler yapmakla görevlendirildi.İzmit’te bir kağıt
fabrikasının yapımına başlandı.Çnemli bir girişimde İstanbul’u sık sık
kasıp kavuran yangınlarla mücadele için tulumbacılık örgütünün
kurulmasıdır.

İstanbul dışında Anadolu ve Rumeli halkı
geleneksel yaşam biçimini korudu.3.Ahmed’in hazine gelirlerini artırmak
amacıyla iltizam usulünü (vergileri aracılar eliyle toplama)
yaygınlaştırması ve paranın değerini düşürmesi halkın daha çok
ezilmesine yol açtı.İstanbul’daki esnafa ve zanaatçılara konulan aüır
vergiler de kentte hoşnutsuzluk yarattı.Damat İbrahim Paşa’nın birçok
devler görevlisini kendine bağlı kişilere vermesi ve onları uzun süre
aynı yerde tutması yükselme bekleyen birçok memurun tepkisini
çekiyordu.Bütün bunlara 1723’te başlayıp aralıklarla süren İran Savaşı
dolyısıyla konulan olağanüstü vergiler eklenince halkın hoşnutsuzluğu
doruk noktasına vardı.28 Eylül 1730’da Damat İbrahim Paşa‘ya karşı
olanların başını çekenlerden Kaptan-ı Derya Mustafa Paşa’nın
kışkırtmasıyla eski bir denizci olan Patrona Halil İstanbul’da
ayaklanma başlattı. Üç gün içerisinde İstanbul’u eline geçiren
ayaklanmacılar 3.Ahmed’den Damat İbrahim Paşa ve yakın adamlarının
idamını istediler. 3.Ahmed bu isteyi terine getirdiysede tahtını
kurtaramadı.Patrona Halil’le hareket eden devlet adamları 3.Ahmed’in
yerine 1.Mahmud’u padişah yaptılar.Ayaklanma sırasında Lale Devri’nde
yapılan binalar yakılıp yıkıldı. Yenilik simgesi sayılan birçok şey yok
edildi.Damat İbrahim Paşa’ya yakınığıyla tanınanlar ya öldürüldü ya da
sürgüne gönderildi.Osmanlı tarihinde 12 yıl süreyle değişik bir çığır
yaratan Lale devri böylece kanlı biçimde sonlandı.