Hz. Peygamber'e hakaret içeren karikatür ve Abdulhamit'in Tavrı

**Kayıt tarihi** : 17/02/09

Hz. Peygamber'e hakaret içeren karikatür
krizinin bir benzeri 116 yıl önce yaşandı. Abdulhamit, Müslümanları
rencide eden piyes yüzünden Fransa'ya ültimatom verdi.

Danimarka
ve Norveç'in tetiklediği Hz. Peygamberimiz'e hakaret eden karikatür
krizi Osmanlı döneminde de yaşandı. Bundan 116 yıl önce de, Fransız
Henri de Bourneir'in yazdığı "Muhammed" adlı piyes de benzer bir infial
meydana getirmişti. O zaman İslam dünyasının siyasi otoritesini Sultan
II. Abdulhamit temsil ediyordu. Fransa'nın tanınmış simalarından
Bourneir'in Paris tiyatrolarında sahneye koydurmak istediği piyes,
Sultan Abdulhamit'in büyük tepkisiyle karşılaştı. Konu, Fransa ve
Osmanlı Devleti arasında ciddi bir krize dönüştü. Araştırmacı-yazar
Ahmet Uçar, "II Ahdülhamit'in Avrupa Sahnelerine Müdahalesi Dünya'ya
Konan Ambargo" başlığıyla 1997'de, Tarih ve Medeniyet Dergisi'nin 36.
sayısında yayınladığı makalede, belgelerle gelişmeler anlatıldı.

NOTA ÜSTÜNE NOTA

Sözkonusu
tiyatro oyununun Fransa, İngiltere ve Amerika'da sahneye konulması
bekleniyordu. Piyesle ilgili biletler ve davetiyeler basılmıştı. Hz.
Peygamber'i tahkir eden piyesten Bab-ı Ali Hükümeti ve Sultan
Abdulhamit derhal haberdar edildi. Osmanlı Dışişleri Bakanlığı ile
Osmanlı'nın Paris'teki elçiliği arasında bir dizi yazışma başladı.
Yazışmaların başlığı "Hz. Muhammed Aleyhisselatü vesselam hazretlerinin
nam-ı kudsiyelerine karşı tertip olunan oyuna dair" şeklindeydi.
Yazışmalarda 'facia-i mahude' olarak nitelen piyesin oynatılmaması için
her türlü girişimin yapılması bildiriliyordu. Hz. Peygamber'in tahkir
edilmesi karşısında aslan gibi kükreyen Sultan Abdulhamit, Fransa'nın
İstanbul'daki Büyükelçisi Kont Montebella aracılığıyla Fransa
Hükümeti'ne sert uyarılarda bulundu. Paris Büyükelçisi Esad Paşa derhal
Fransız Hariciyesi ve Eğitim Bakanlığı'na başvurdu. Fransa Eğitim
Bakanlığı'nın 'hakaret-name'de bazı değişiklikler yapılması suretiyle
sahneye konulması yönündeki teklifi de Abdulhamit'ten red cevabı aldı.
Oyun hiçbir şekilde sahneye konmamalıydı. Sultan Abdulhamit, oyunun
sahnelenmesi halinde Osmanlı-Fransız ilişkilerinin son bulacağı
ültimatomunu Fransız Büyükelçisi Montebello aracılığıyla Fransa
Hükümetine bir kez daha bildirdi.

AMERİKA CESARET EDEMEDİ
Osmanlı
Devleti ile bozuşmayı göze alamayan Fransa Hükümeti köşeye sıkışmıştı.
Konu Fransız Kabinesi'nde tartışıldı. Kabinenin kararı
'hakaret-name'nin Fransa'da hiçbir tiyatroda sahnelenmemesi yönündeydi.

Fransızların verdiği karar Fransa Sefiri Montebello tarafından
22 Mart 1890'da Osmanlı Dışişlerş Bakanlığı'na bildiriliyordu. Sefir,
hükümetinin kararının acilen Sultan Abdulhamit'e iletilmesini rica
ediyordu. Sefir, telgrafında "Hazret-i Hünkar'ın Hükümetim tarafından
alınan bu kararı, hem kendilerine hem de Osmanlı Hükümeti'ne karşı
hükümetimin dostluğuna bir delil olarak değerlendireceğine inanıyorum.
Bu karar yeniden başlayacak dostluğumuzun teminatı olur ümidindeyim"
diyordu. Fransa ile Osmanlı Devleti arasındaki kriz böylece sona
ermişti. Sultan Abdulhamit, Fransa Cumhurbaşkanı Sadi Carnot'ya bir
nişan vererek karardan duyduğu memnuniyeti ifade ediyordu. Ne var ki
Mösyö Bornier, 'hakaretname'sini İngiltere'de sahneye koymak için
girişimlerde bulundu. Ancak Abdulhamit'in müdahalesi üzerine İngiltere
de oyunu yasakladı. İslam Peygamberi'ne hakaret etmekte ısrar eden
Bornier, bu kez de, 1892'de Amerika'yı şovuna alet etmek istedi.
Osmanlı'nın Amerika sefiri Mavroyani'nin oyunun sahnelenmemesi için
verdiği mücadele de sonuç verdi. Bornier'in 'hakaret-name'si Amerikan
tiyatrolarından da kendine sahne bulamadı.

ÜLTİMATOM KORKUTTU

Sultan
Abdulhamit daha önce de Voltaire'nin yazdığı "Muhammed yahut Taassup"
adlı piyesinin Fransa'da sahnelenmemesi içinde sert uyarılarda
bulunmuştu. Fransızlar oyunu sahneden kaldırmışlar, ancak oyun
İngiltere'de oynanmıştı. İngiltere'ye de ültimatom veren Sultan
Abdulhamit, oyunun durdurulmaması halinde, Halife sıfatıyla bir
beyanname yazarak İslam dünyasının her yerinde yayınlanacağını ve
dağıtacağı uyarısında bulundu.

İngiltere'nin sömürgelerinde,
başta Hindistan olmak üzere 70-80 milyon Müslüman yaşıyordu. Bu
rakamlar Osmanlı Müslümanlarının yedi sekiz katıydı. Abdulhamit'in
ültimatomu etkili oldu. Müslüman sömürgelerinde sorun istemeyen
İngiltere, 'hakaretname'yi sahneden kaldırttı.